Problem badawczy jest kluczowym elementem każdego procesu badawczego, ponieważ określa zakres i cel analizy. To pytanie lub zagadnienie, na które badacz chce znaleźć odpowiedź, a jego właściwe sformułowanie decyduje o przebiegu i skuteczności całego projektu. Problemy badawcze mogą mieć charakter teoretyczny, gdy dotyczą wyjaśnienia pewnych mechanizmów, lub praktyczny, gdy koncentrują się na rozwiązaniu konkretnego problemu w rzeczywistości. Wybór problemu badawczego wymaga precyzyjnego określenia jego istoty, ponieważ zbyt szerokie lub zbyt ogólne ujęcie może prowadzić do trudności w analizie i interpretacji wyników. Problem badawczy musi być jasno określony, logicznie spójny oraz możliwy do rozwiązania przy użyciu dostępnych metod naukowych.
Proces formułowania problemu badawczego obejmuje kilka etapów. Pierwszym z nich jest analiza dostępnej literatury i wcześniejszych badań w danej dziedzinie. Pozwala to na określenie luki badawczej oraz identyfikację obszarów, które wymagają dalszych analiz. Kolejnym krokiem jest sprecyzowanie pytań badawczych, które pomogą w określeniu, na jakie aspekty problemu należy zwrócić uwagę. Istotne jest, aby problem badawczy był sformułowany w sposób jednoznaczny, bez zbędnych ogólników, co ułatwia dobór metod badawczych i interpretację uzyskanych danych. Warto także określić, jakie konsekwencje wynikające z rozwiązania problemu mogą mieć znaczenie dla nauki lub praktyki.
Hipotezy robocze to kolejne istotne elementy procesu badawczego, ponieważ stanowią wstępne przypuszczenia dotyczące wyników badania. Są one formułowane na podstawie dotychczasowej wiedzy oraz intuicji badawczej i służą jako punkt odniesienia do przeprowadzania dalszych analiz. Hipoteza robocza powinna być sprawdzalna, co oznacza, że można ją zweryfikować empirycznie przy użyciu określonych metod badawczych. Ponadto musi być precyzyjnie sformułowana, aby umożliwić jednoznaczną interpretację wyników badań. Istnieją różne rodzaje hipotez roboczych, w tym hipotezy kierunkowe, które określają przewidywany kierunek zależności między badanymi zmiennymi, oraz hipotezy zerowe, które zakładają brak związku między zmiennymi.
Formułowanie hipotez roboczych wymaga dogłębnej analizy problemu badawczego i wcześniejszych badań. Badacz musi uwzględnić kontekst teoretyczny oraz możliwe czynniki zakłócające, które mogą wpływać na wyniki badania. Warto także pamiętać, że hipotezy robocze nie zawsze muszą być potwierdzone – ich odrzucenie może być równie wartościowe, ponieważ dostarcza nowych informacji na temat badanego zagadnienia. W procesie badawczym istotne jest także operacjonalizowanie zmiennych, czyli określenie, w jaki sposób będą one mierzone i analizowane. Dzięki temu hipotezy robocze mogą zostać zweryfikowane w sposób rzetelny i obiektywny.
Ostateczna weryfikacja hipotez roboczych następuje po przeprowadzeniu badań i analizie uzyskanych danych. W przypadku potwierdzenia hipotezy badacz może wyciągnąć wnioski na temat badanego zjawiska, natomiast w przypadku jej odrzucenia konieczne może być sformułowanie nowych hipotez lub ponowne przemyślenie problemu badawczego. Właściwie przeprowadzony proces badawczy, począwszy od określenia problemu, poprzez sformułowanie hipotez, aż po ich weryfikację, stanowi podstawę rzetelnej naukowej analizy i pozwala na rozwój wiedzy w danej dziedzinie.
Badamy problem badawczy, dzieląc temat na pytania i problemy. Tadeusz Pilch (1995) stwierdza: „problemy precyzyjnie określają zakres naszych wątpliwości, wyznaczając tym samym teren eksploracji (…) w nich koniecznie muszą być zawarte wszelkie ogólne związki między zmiennymi (…) a trzecim warunkiem poprawności problemu jest jego empiryczna rozwiązywalność i wartość praktyczna”.
Autor niniejszego opracowania podjął następujący główny problem badawczy:
Czy w badanych firmach funkcjonują systemy motywacyjne?
Aby rozwiązać postawiony problem badawczy, autor podzielił go na problemy szczegółowe i będzie szukał odpowiedzi na następujące pytania:
- Czy w badanych firmach istnieją możliwości awansu?
- Czy w badanych firmach stosuje się premię uznaniową?
- Czy w badanych firmach istnieją możliwości dalszego szkolenia?
- Czy samochód służbowy jest formą nagrody w badanych firmach?
- Czy w badanych firmach przyznawane są dodatkowe dni urlopu?
- Czy w badanych firmach możesz liczyć na szacunek, podziękowania za dobrą pracę ze strony kierownictwa?
- Czy w badanych firmach stosowany jest plan kafeteryjny?
- Czy w badanych firmach istnieją jasno określone kryteria przyznawania nagród?
- Jaka jest atmosfera pracy w badanych firmach?
Według Pilcha (1995) „problemy badawcze stanowią podstawę dla hipotez, ponieważ często procedura ich planowania polega na zmianie formy gramatycznej problemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące.”
Hipoteza to, według J. Brzezińskiego (1984), „stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że będzie stanowiło prawdziwe rozwiązanie podstawowego problemu (…) Hipotezą nazywamy każde twierdzenie, które jest tylko częściowo uzasadnione, a więc także każde przypuszczenie w formie uogólnienia dokonanego na podstawie danych wyjściowych”.
Jeśli problem jest dobrze postawiony, powinna powstać hipoteza badawcza, która odpowie na pytanie zawarte w problemie.
Hipotezy są formułowane w sposób twierdzący i zawsze stanowią adekwatną odpowiedź na problem, najprostszą, bo łatwo sprawdzalną.
Stawiając hipotezy w tym artykule, autor kierował się przede wszystkim intuicją.
Główna hipoteza przyjęta w artykule to:
W badanych firmach stosowane są systemy motywacyjne
Hipotezy szczegółowe są następujące:
- W badanych firmach istnieją możliwości awansu
- W badanych firmach stosuje się premię uznaniową
- W badanych firmach istnieją możliwości dalszego szkolenia
- W badanych firmach samochód służbowy jest formą nagrody
- W badanych firmach przyznawane są dodatkowe dni urlopu
- W badanych firmach możesz liczyć na szacunek, podziękowania za dobrą pracę od kierownictwa
- W badanych firmach stosowany jest plan kafeteryjny
- W badanych firmach istnieją jasno określone kryteria przyznawania nagród
- atmosfera pracy w badanych firmach jest dobra.