Obwodowy urząd pocztowo-telekomunikacyjny, określone skrótem OUPT, były jednostkami terenowego nadzoru nad eksploatacyjną służbą pocztową i służbą ruchu telekomunikacyjnego, wykonywaną przez podległe placówki pocztowe i pocztowo-telekomunikacyjne. OUPT bezpośrednio podlegały Dyrektorowi dyrekcji okręgów poczty i telekomunikacji (DPOiT). Organizację OUPT ustalał dyrektor okręgów poczty i telekomunikacji, w oparciu o wydaną przez Ministra Łączności ramową strukturę organizacyjną. Natomiast dyrektor OUPT był odpowiedzialny za szczegółową organizację i podział pracy.
W obwodowym urzędzie pocztowo-telekomuniklacyjnym były następujące komórki organizacyjne:
1. komórki wykonujące funkcje związane z zarządzaniem obwodu, tzw. komórki funkcjonalne:
– komórka kontroli obwodu
– komórka finansowo-księgowa
– komórka administracyjno-gospodarcza
– komórka do spraw kadr i szkolenia
1. komórki wykonujące usługi pocztowo-telekomunikacyjne, tzw. komórki ruchu.
Struktura OUPT była strukturą typu sztabowo-liniową (rys. 11). W tej strukturze komórką sztabową było tylko Stanowisko Pracy ds. BHP. Dyrektorowi bezpośrednio podlegało 6 osób.
Jednostki eksploatacyjne, które wchodziły w skład OUPT, zwane również placówkami pocztowo-telekomunikacyjnymi (pt.), dzieliły się:
1. ze względu na zakres zadań na:
– pocztowo-telekomunikacyjne (nadawczo-oddawcze, nadawcze, dworcowe);
– telekomunikacyjne;
1. ze względu na rozmiar wykonywanej pracy na:
– urzędy;
– agencje;
– pośrednictwa;
– kioski.
Jednostki eksploatacyjne świadczą podstawowe usługi pocztowe i telekomunikacyjne. Ze względu na różnorodność świadczonych usług oraz różne nasilenie zapotrzebowania na usługi pocztowe i telekomunikacyjne, stwarzało konieczność zastosowania elastycznych i różnorodnych form obsługi w poszczególnych regionach. Podstawową formą bezpośredniej obsługi społeczeństwa w zakresie poczty i telekomunikacji stanowiły sieci placówek pocztowo-telekomunikacyjnych. Do placówek pocztowo-telekomunikacyjnych zaliczane były wszystkie jednostki organizacyjne bezpośredniej obsługi społeczeństwa, wykonujące usługi pocztowe przewidziane ordynacją pocztowa oraz ordynacjami telefoniczną i telegraficzną.
Podstawowe ogniwo w grupie placówek pocztowo-telekomunikacyjnych stanowią urzędy. W zależności od wielkości pracy, nasilenia ruchu, urzędy pocztowo-telekomunikacyjne dzieliły się na VIII grup-klas. Według obowiązujących zasad do VIII klasy zaliczało się urzędy najmniejsze, a do klasy I i pozaklasowych największe. Z przynależnością urzędu do klasy wiązała się jego wewnętrzna organizacja; im większy urząd, tym bardziej była złożona organizacja i odwrotnie – małe jednostki miały bardzo prostą organizację. W tej sytuacji w urzędach pozaklasowych występował podział na większą ilość komórek rangi wydziałów lub oddziałów z ewentualnym dalszym podziałem na komórki niższego rzędu [K. Morkowski, A.Mróz, Cz. Stryjecki, s. 23].
Agencje pt. przewidziane były przede wszystkim do obsługi osiedli typu wiejskiego. Kierownik agencji pracował od 3 do 4 godzin dziennie, ponieważ wykonywał również służbę doręczeń w miejscowym obszarze. Agencja nie prowadziła rachunkowości, gdyż jej operacje gotówkowe ewidencjonowała placówka macierzysta.
Pośrednictwa pocztowe były placówkami o ograniczonym zakresie działania: przyjmowały tylko przesyłki listowe, zamówienia na rozmowy telefoniczne, telegramy; wydawały kwoty pieniężne, przesyłki listowe; sprzedawały znaczki i druki płatne. Pośrednictwa podobnie jak agencje, rozliczały się ze swoich operacji z wyznaczonym urzędem macierzystym. Jednak nie prowadziły zestawień rachunkowych ani nie sporządzały raportów kasowych, jak to miało miejsce w agencjach.
Kioski pocztowo-telekomunikacyjne przewidziane były do obsługi różnego rodzaju imprez, jak zjazdy, targi, wystawy itp. W praktyce tworzone były również kioski do wykonywania stałej obsługi społeczeństwa. Zakres zadań kiosku ustalało się w zależności od celu, dla którego został utworzony. Organizacyjnie kiosk był filią, oddziałem urzędu, tworzony poza jego siedzibą, który nie prowadził samodzielnej rachunkowości, lecz ze swoich dziennych obrotów rozliczał się z urzędem macierzystym.
Po przekształceniu obwodowego urzędu pocztowo-telekomunikacyjnego w Wojewódzki Urząd Poczty (WUP), przedsiębiorstwo nadal działało na terenie całego województwa ostrołęckiego. Wojewódzki Urząd Poczty był jednostką zarządzająco-eksploatacyjną. WUP łącznie ze wszystkimi podporządkowanymi placówkami pocztowo-telekomunikacyjnymi stanowiły całość organizacyjną, eksploatacyjną i administracyjną. Placówki na terenie województwa organizował, uruchamiał i likwidował dyrektor WUP-u w ramach planów rozwoju sieci placówek zatwierdzonych przez dyrektora okręgu poczty i telekomunikacji.
Placówki pocztowo-telekomunikacyjne w Wojewódzkim Urzędzie Poczty dzieliły się:
1. w zależności od rozmiarów obciążenia działalnością usługową na:
– urzędy pt.;
– agencje pt.;
– pośrednictwa pt.;
– oddziały;
– kioski;
– poczty objazdowe;
– autopoczty;
1. ze względu na zakres zadań na:
– pocztowo-telekomunikacyjne;
– telekomunikacyjne;
– pocztowe – typu nadawczo-oddawczego lub o ograniczonej działalności, oraz tzw. dworcowe urzędy przewozu poczty.
Do zadań placówek pt. należało wykonywanie służby pocztowej oraz służby ruchu telekomunikacyjnego w zakresie i na obszarze określanym przez dyrektora WUP-u. Placówką pt. kierował naczelnik (dyrektor) w zależności od klasy:
– jednostką pozaklasową i I klasy – dyrektor;
– pozostałych klas – naczelnik.
W zależności od liczby zatrudnionych pracowników i obciążenia pracą, urzędy pocztowo-telekomunikacyjne dzieliły się na VI klas. Zaliczenia urzędów pt. do odpowiednich klas dokonywali dyrektorzy WUP-u w ramach posiadanych środków. Urzędy pt. najczęściej kwalifikowane były w klasach od I-V. Wiejskie urzędy pt. o ograniczonym czasie pracy oraz o słabym ruchu, zaliczały się do urzędów VI klasy albo agencji pt. Agencje i pośrednictwa (tak jak i w OUPT) nie prowadziły samodzielnej rachunkowości i sprawozdawczości, lecz były podporządkowane urzędom pt., wyznaczanym przez dyrektora WUP-u (W. Michałowski, s. 43).
Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Poczty kierował przedsiębiorstwem przy pomocy zastępcy i głównego księgowego. Dyrektor WUP-u nadzorował działalnością podległych mu placówek pt. przy pomocy komórek funkcjonalnych i eksploatacyjnych oraz przy pomocy wyznaczonych w tym celu eksploatacyjnych urzędów pt. działających na terenie województwa. W Wojewódzkim Urzędzie Poczty powstały nowo działające komórki: Radca prawny, Stanowisko Pracy ds. Obronnych, Stanowisko Pracy ds. BHP, Dział Pocztowo-Telekomunikacyjny.
W skład Wojewódzkiego Urzędu Poczty wchodziły następujące podstawowe komórki organizacyjne, na czele których stali kierownicy (W. Michałowski, s. 36-37):
1. komórki funkcjonalne – tworzone były jako działy, sekcje lub wieloosobowe stanowiska pracy:
– spraw pracowniczych,
– ekonomiczna,
– finansowo-księgowa,
– spraw obronnych,
– pocztowo-telekomunikacyjna,
– administracyjno-gospodarcza,
– kontroli,
– prawna,
– bhp
1. komórki eksploatacyjne – tworzone były jako stanowiska pracy, oddziały lub wydziały:
– nadawczy,
– oddawczy,
– obrotów pieniężnych,
– obsługi utargów sklepowych,
– rozdzielni i ekspedycji,
– ewidencji opłat radiowych i telewizyjnych oraz ewidencji i kontroli opłat rejestracyjnych od pojazdów samochodowych,
– ruchu telekomunikacyjnego,
– reklamacji, skarg i wniosków,
– energetyki
1. komórki prowadzące działalność remontowo-budowlaną – w ich skład wchodzą oddziały, kolumny, brygady.
Struktura Wojewódzkiego Urzędu Poczty była nadal strukturą sztabowo-liniową, tylko o zwiększonej liczbie komórek sztabowych (rys. 12). Komórką sztabową oprócz Stanowiska Pracy ds. BHP, było Stanowisko Pracy ds. Obronnych i Stanowisko Pracy Radca Prawny. Zastępca Dyrektora posiadał większą kompetencję, gdyż odpowiadał nie tylko za działalność placówek pt.( 29 placówek pt.), ale również Działu Administracyjno-Gospodarczego, Działu Pocztowo-Telekomunikacyjnego, Stanowiska Pracy ds. BHP. Działy Ekonomiczno-Finansowy i Administracyjno-Gospodarczy zostały podzielone na odpowiednie sekcje. Placówki pocztowo-telekomunikacyjne, które były bezpośrednio podległe Dyrektorowi, zostały rozdzielone na 2 Oddziały: Oddział Zamiejscowy w Ostrowi Mowieckiej (30 placówek pt.), Oddział Zamiejscowy w Przasnyszu (25 placówek pt.). Dyrektorowi WUP-u bezpośrednio podlega 8 osób.
Rejonowy Urząd Poczty był jednostką organizacyjną o terenowym zasięgu działania, który podlegał Dyrektorowi Okręgu Poczty.
W Rejonowym Urzędzie Poczty w Ostrołęce występowały następujące komórki organizacyjne:
– funkcjonalne – w tym działy (zespoły), sekcje i stanowiska pracy;
– eksploatacyjne – w tym wydziały, oddziały, stanowiska pracy;
– obsługowe – w tym oddziały.
Placówki pocztowo-telekomunikacyjne w początkowej fazie egzystencji RUP-u dzieliły się:
1. w zależności od rozmiarów obciążenia działalnością usługową na:
– urzędy pt.;
– oddziały;
1. ze względu na zakres zadań na:
– pocztowo-telekomunikacyjne;
– telekomunikacyjne.
Struktura RUP-u (rys. 13) w początkowej fazie istnienia (po zmianie nazwy z WUP-u) była strukturą sztabowo-liniową.
Komórkami sztabowymi w RUP-ie były:
– Stanowisko Pracy ds. Obronnych;
– Radca Prawny;
– Stanowisko Pracy ds. Zabezpieczenia i Ochrony;
– Stanowisko Pracy ds. BHP i Ochrony Przeciwpożarowej.
Dyrektor kieruje Rejonowym Urzędem Poczty przy pomocy Zastępcy i Głównego Księgowego. Dyrektor RUP-u koordynuje całokształtem działalności dwóch Oddziałów Zamiejscowych, w których zwiększyła się ilość urzędow pocztowych: pierwszy w Ostrowi Mazowieckiej (34 Urzędy Pocztowo-Telekomunikacyjne), drugi w Przasnyszu (29 Urzędy Pocztowo-Telekomunikacyjne). Pozostałe 33 Urzędy Pocztowo-Telekomunikacyjne podlegają Zastępcy Dyrektora. Dyrektorowi bezpośrednio podlega 8 osób.
Zmiany zachodzące w omawianej strukturze nie były aż tak radykalne, dotyczyły tylko przekształceń niektórych komórek organizacyjnych. Dział Kontroli poszerzył swoją działalność o prowadzenie spraw związanych z załatwianiem reklamacji w RUP-ie (m.in. reklamacji zagranicznych i krajowych). Sekcja Ekonomiki i Płac zaczęła zajmować się nie tylko sprawami ekonomicznymi (jak było w przypadku struktury Wojewódzkiego Urzędu Poczty), ale także podziałem środków na wynagrodzenia, premie i nagrody dla pracowników. Zwiększyła się także odpowiedzialność Zastępcy Dyrektora o Stanowisko Pracy ds. Zabezpieczenia i Ochrony. Dział Pocztowo-Telekomunikacyjny zaczął kierować sprawami marketingu m. in. działalnością: informacyjno-reklamową, badawczą i analizą sprzedaży usług świadczonych przez Pocztę Polską. Pracownicy, którzy prowadzili działalność BHP, zaczęli także nadzorować i kontrolować stan ochrony przeciwpożarowej w Rejonowym Urzędzie Poczty (Stanowisko Pracy ds. BHP i Ochrony Przeciwpożarowej). Także Dział Administracyjno-Gospodarczy rozszerzył swoją działalność o czynności związane z zaopatrzeniem m. in. materiałowo-technicznego w RUP-ie (Sekcja Administracyjno-Gospodarcza i Zaopatrzenia).
Zarządzenia wychodzące od Dyrektora RUP-u lub od Dyrektora Okręgu Poczty informują o zachodzących zmianach w strukturze Rejonowego Urzędu Poczty. Zmiany te polegają na powstawaniu nowych komórek organizacyjnych lub przekształcaniu już istniejących.