Teoria ta wyróżnia różne sposoby aktywowania motywacyjnej funkcji płac i wzmacniania ich wpływu na zachowanie ludzi w sytuacjach zawodowych. W każdym przypadku można znaleźć ekonomiczne uzasadnienie dla zastosowanego rozwiązania. Jednak to ekonomiczne uzasadnienie może być drastycznie niezgodne z aspektami psychologicznymi. Aby wynagrodzenie odgrywało rolę stymulującą, jego tworzenie i stosowanie powinno uwzględniać następujące zasady (Reykowski, 1975):
- zasada „proporcjonalności przyrostu” (zasada progowa), – nie każdy przyrost wynagrodzenia (wartości gratyfikacji) pobudza motywację: zbyt mały przyrost nie tylko nie zwiększa motywacji, ale może ją nawet osłabić (ocena przyrostu wartości zależy od dotychczasowego poziomu i jest do niego proporcjonalna). Jeśli ustalimy premię w wysokości 0,5% za wykonanie zadania, możemy z dużym prawdopodobieństwem założyć, że w najlepszym wypadku nie będzie to motywujące, a wręcz można się spodziewać demotywacji;
- zasada „wielkości oczekiwanej”, zgodnie z którą przyrost wynagrodzenia musi odpowiadać wielkości oczekiwanej lub ją przekraczać – przyrost poniżej tej wielkości ma efekt przeciwny do pożądanego, czyli zmniejsza motywację (poczucie rozczarowania);
- zasada „ograniczonej dostępności”, zgodnie z którą podwyżki płac, które obejmują wszystkich po równo, mają mniejszą wartość gratyfikującą niż podwyżki, które dotyczą nielicznych (im bardziej powszechne są premie i nagrody, tym mniejszy jest ich wpływ na motywację). Omawiane już kilkakrotnie w artykule „Dla wszystkich po równo” z pewnością nie będzie czynnikiem motywującym;
- zasada „psychologicznego dystansu” – czas oczekiwania na nagrodę po wykonaniu zadania powinien być – w miarę możliwości – maksymalnie skrócony. Jeżeli nagroda następuje bezpośrednio po określonym zachowaniu, zostanie ono wzmocnione i pojawi się tendencja do powtarzania tego zachowania (natychmiastowe nagrody za osiągnięcia mają bardzo wysoką skuteczność motywacyjną);
- zasada „prawidłowej orientacji” – pracownik musi być świadomy związku między swoimi osiągnięciami (ilością i jakością wykonanej pracy) a otrzymywanym wynagrodzeniem (skomplikowany system wynagrodzeń, który nie jest zrozumiały dla pracowników i nie daje podstaw do sprawiedliwego wynagrodzenia, jest psychologicznie „bezużyteczny”).
S. Borkowska natomiast wskazuje na konieczność przestrzegania następujących zasad, niezależnie od uwzględniania wpływu środowiska zewnętrznego i wewnętrznego:
- wielkość nagrody powinna być proporcjonalna do wymagań i wyników, podstawowym warunkiem realizacji tej zasady jest precyzyjny pomiar (ocena) wymagań i wyników,
- sposób, forma i rodzaj motywacji oraz poziom przyznawanych nagród powinny być zróżnicowane w zależności od konkretnych oczekiwań, pragnień i aspiracji pracowników oraz celów i oczekiwań organizacji – narzędzia i formy motywacji nie mogą być jednolite, ale zróżnicowane,
- motywacja powinna być pozytywna, tzn. należy nagradzać tylko dobre, lepsze od przeciętnych lub najlepsze wyniki – taka motywacja sprzyja inicjatywie i przedsiębiorczości, zachęca do poprawy wyników ponad minimalne poziomy, ułatwia zachowanie zróżnicowanych poziomów i częstotliwości nagród, co zwiększa ich siłę motywacyjną, a także ułatwia ekonomiczne i efektywne wykorzystanie ograniczonych zasobów na wynagrodzenie za pracę,
- częstotliwość (i wysokość) nagród za pracę powinna być zróżnicowana – nierówna częstotliwość i wysokość nagród nawet dla tego samego pracownika jest bardziej korzystna dla poprawy wyników niż standardowe wynagrodzenie;
- podejście do motywacji powinno być zarówno kompleksowe, jak i systemowe – podejście kompleksowe oznacza oddziaływanie na całość społeczno-ekonomicznych efektów pracy, rozpatrywanych z punktu widzenia społeczeństwa, organizacji i pracownika, natomiast podejście systemowe oznacza konieczność wspólnego uwzględnienia i zharmonizowania różnych narzędzi i obszarów oddziaływania na człowieka w procesie pracy (integrujących politykę personalną i zatrudnienia, organizację pracy, planowanie zadań, politykę społeczną i politykę płacową);
- w procesie nagradzania powinien być krótki czas pomiędzy wykonaniem zadania a otrzymaniem za nie gratyfikacji;
- wpływ pracownika na nagradzane wyniki powinien być widoczny – pracownik może być odpowiedzialny tylko za wyniki, które są od niego zależne i w których można ocenić stopień jego wpływu;
- pracownikom należy zagwarantować wolny wybór zachowań, a zwłaszcza nagród – oznacza to, że pracownicy powinni mieć możliwość wyboru pomiędzy zestawem nagród równoważnych w sensie pieniężnym w zamian za określone zachowanie, a nie tylko nagród pieniężnych. Ten rodzaj nagrody zwiększa możliwość dostosowania jej do potrzeb pracowników i zwiększa ich poczucie wolności poprzez zapewnienie im możliwości wyboru.
Aktywacja funkcji motywacyjnej płac odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu zasobami ludzkimi, wpływając na poziom zaangażowania, efektywność pracy oraz lojalność pracowników wobec organizacji. Płaca pełni nie tylko funkcję wynagrodzenia za wykonaną pracę, lecz także może być istotnym bodźcem motywacyjnym, który pobudza do większego wysiłku, podnoszenia kwalifikacji i osiągania lepszych wyników. Aby funkcja ta została skutecznie aktywowana, konieczne jest wdrożenie przemyślanego systemu wynagradzania, który uwzględnia zarówno potrzeby pracowników, jak i cele strategiczne organizacji.
Jednym z podstawowych warunków skutecznej aktywacji funkcji motywacyjnej płac jest odpowiedni poziom wynagrodzenia. Pracownicy muszą otrzymywać pensję, która jest konkurencyjna na rynku i zapewnia im poczucie bezpieczeństwa finansowego. Zbyt niskie wynagrodzenie może prowadzić do frustracji, obniżonego zaangażowania oraz wzrostu rotacji kadr. Natomiast zbyt wysokie wynagrodzenie, jeśli nie jest powiązane z wynikami pracy, może prowadzić do utraty bodźców do dalszego rozwoju i poprawy efektywności. Kluczowe jest więc znalezienie równowagi między satysfakcjonującą wysokością płacy a jej funkcją motywacyjną.
Kolejnym istotnym aspektem aktywacji funkcji motywacyjnej płac jest ich struktura. System wynagradzania powinien być zróżnicowany i składać się z wynagrodzenia stałego oraz zmiennego. Część stała zapewnia stabilność finansową, natomiast część zmienna może skutecznie motywować do osiągania lepszych wyników. Premie, prowizje, nagrody oraz inne elementy wynagrodzenia zmiennego powinny być ściśle powiązane z rezultatami pracy, co sprawia, że pracownicy mają bezpośredni wpływ na wysokość swojego dochodu.
System wynagradzania powinien być przejrzysty i oparty na jasno określonych zasadach. Pracownicy muszą wiedzieć, jakie działania i wyniki są nagradzane oraz jakie kryteria muszą spełnić, aby uzyskać wyższe wynagrodzenie. Brak przejrzystości może prowadzić do demotywacji, poczucia niesprawiedliwości i spadku zaangażowania. Istotne jest również regularne monitorowanie skuteczności systemu płacowego i jego dostosowywanie do zmieniających się warunków rynkowych oraz oczekiwań pracowników.
Aktywacja funkcji motywacyjnej płac wymaga także uwzględnienia indywidualnych różnic między pracownikami. Różne osoby są motywowane przez inne czynniki – dla jednych kluczowe znaczenie ma wysokość wynagrodzenia, dla innych stabilność zatrudnienia, możliwość awansu czy dodatkowe benefity. Dlatego skuteczny system wynagradzania powinien być elastyczny i dostosowany do różnorodnych potrzeb pracowników.
Ważnym elementem aktywacji funkcji motywacyjnej płac jest również wprowadzenie powiązania wynagrodzenia z rozwojem kompetencji zawodowych. System premiowy lub podwyżki mogą być uzależnione od zdobywania nowych kwalifikacji, uczestnictwa w szkoleniach czy podnoszenia efektywności pracy. Tego rodzaju podejście sprzyja nie tylko zwiększeniu motywacji, ale także rozwija kapitał intelektualny organizacji i podnosi jej konkurencyjność na rynku.
Nie można także pomijać wpływu benefitów pozapłacowych na funkcję motywacyjną wynagrodzenia. Świadczenia takie jak ubezpieczenia zdrowotne, karnety sportowe, elastyczne godziny pracy czy możliwość pracy zdalnej stanowią istotny element systemu wynagradzania i mogą skutecznie zwiększać motywację pracowników. Benefity te często mają równie duże znaczenie jak sama wysokość pensji, zwłaszcza wśród pracowników ceniących równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.
Warto również zauważyć, że funkcja motywacyjna płac nie działa w oderwaniu od innych czynników motywacyjnych, takich jak atmosfera pracy, styl zarządzania czy kultura organizacyjna. Nawet najlepiej skonstruowany system wynagrodzeń nie będzie w pełni efektywny, jeśli w organizacji panuje niekorzystna atmosfera, brak jest perspektyw rozwoju lub pracownicy nie czują się doceniani. Właściwe połączenie płacy z innymi narzędziami motywacyjnymi stanowi klucz do długoterminowego sukcesu firmy.
Aktywacja funkcji motywacyjnej płac wymaga zastosowania systemu wynagradzania, który jest sprawiedliwy, przejrzysty i dostosowany do celów organizacyjnych oraz oczekiwań pracowników. Powinna ona uwzględniać zarówno wynagrodzenie podstawowe, jak i elementy zmienne, powiązane z wynikami pracy oraz rozwojem kompetencji. Równie ważne jest wprowadzenie dodatkowych benefitów oraz dbałość o pozapłacowe aspekty motywacji, które wpływają na zaangażowanie i lojalność pracowników. Odpowiednio skonstruowany system płacowy może przyczynić się do zwiększenia efektywności pracy, zmniejszenia rotacji personelu i wzmocnienia konkurencyjności organizacji na rynku.