Przez motywację należy rozumieć w szczególności proces, który wywołuje, ukierunkowuje i podtrzymuje określone zachowania ludzi spośród innych, alternatywnych form zachowania, w celu osiągnięcia określonych celów. Skuteczność motywowania warunkuje trafny dobór zasad, narzędzi i czynników motywacyjnych. Z kolei wybór ten uzależniony jest od wykorzystania wiedzy zawartej w modelach i teoriach motywacji. Teorie te można katalogować według różnych kryteriów podziału. Jedną z bardziej klarownych klasyfikacji teorii motywacyjnych przedstawili J. L. Gray i F. A. Stark. Ci dwaj naukowcy wyróżnili dwa podstawowe rodzaje owych teorii:
- teorie uniwersalistyczne – mają zastosowanie do większych zbiorowości ludzkich, np. teoria hierarchii potrzeb Masłowa z modyfikacjami wprowadzonymi przez Hamptona i Alderfera, dwuczynnikowa teoria Herzberga, dychotomiczna koncepcja hierarchii potrzeb Webera, teoria potrzeby uzyskiwania osiągnięć McClellanda,
- teorie indywidualistyczne – uwzględniają różnice indywidualne między ludźmi: teoria oczekiwanej wartości Yrooma wraz z jej modyfikacją przez Portera-Lawlera, teoria sprawiedliwego nagradzania Adamsa, teoria warunkowania instrumentalnego Skinnera.
Inną, często podawaną klasyfikacją tych teorii jest podział na:
TEORIE TREŚCI W UJĘCIU TRADYCYJNYM
TEORIE TREŚCI W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM, w tym:
Teorie treści
Teoria potrzeb Maslowa stanowiła źródło inspiracji dla wielu innych autorów. Maslow budując swoją teorię potrzeb inspirował się na osiągnięciach szkoły stosunków społecznych Eltona Mayo. Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię, którą można przedstawić następująco (w kolejności od potrzeb podstawowych do złożonych):
- Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek).
- Potrzeby bezpieczeństwa.
- Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość).
- Potrzeby szacunku.
- Potrzeby samorealizacji.
Teoria Herzberga- W teorii tej wyróżnić można dwie grupy czynników motywacji: czynniki zewnętrzne oraz czynniki wewnętrzne.
Teoria Alderfera- pod pojęciem motywacji należy rozumieć tu pragnienie zaspokojenia potrzeb sklasyfikowanych w następujących grupach
Teoria X i Y McGregora- McGregor przedstawił w swojej teorii X i Y przeciwstawne poglądy na temat natury ludzkiej. W teorii X przedstawia człowieka jako niechętnego do pracy, z natury leniwego, którego można motywować jedynie płacą. Natomiast w teorii Y pokazuje człowieka jako nie stroniącego od pracy, a nawet widzącego w niej potencjalnego sposobu własnego rozwoju.
Teorie osiągnięć– zakładały, że potrzeby osiągnięć nie dziedziczy się, lecz wynika ona raczej z doświadczenia zdobytego w trakcie dzieciństwa. W celu stymulowania tej potrzeby należy dawać pracownikom duży zakres swobody działania pamiętając przy tym, że za osiągnięcie ustalonych celów należy wynagradzać.
Teorie procesu
Teoria oczekiwań– poprzez motywację do pracy rozumie się w tym przypadku funkcję pożądanych rezultatów działania oraz oczekiwania, że rezultaty te zostaną przez jednostkę osiągnięte, przy czym motywacja odnosi się do określonego poziomu intensywności, co oznacza, że motywacja jest funkcją subiektywnej wartości każdego poziomu wykonania oraz subiektywnego prawdopodobieństwa, że dany poziom intensywności będzie prowadził do tego poziomu wykonania.
Teoria sprawiedliwości– Jako hipotezę tej teorii przyjmuje się założenie, że człowiek powinien otrzymywać sprawiedliwe wynagrodzenie za włożoną pracę.
TEORIA WZMOCNIENIA- oparta jest na koncepcji behawiorystycznej człowieka, która podkreśla zachowanie człowieka jako funkcję instynktu. Według tej koncepcji człowiek działa według instynktu oraz steruje swoim zachowaniem w taki sposób, aby pozwalał zaspokoić jego potrzeby.